Pandemia garaiotan, demokraziaren hondatzeak ordaindu beharreko prezioaren itxura har dezake. Nire ustez, gauzak justu alderantzizkoak dira. Zuzenbide estatuaren indarra krisi garaietan erakusten da. Eskubide zibilak egoera normaletarako soilik direla uste izatea edo onartzea eskubide zibiletan ez sinestea da. Askotan ikusi dugu askatasunen galerak ez direla iragankorrak, ondorioak uzten baitituzte herrialde bateko erakundeetan eta kultura politikoan. Izan ere, Espainiako Estatuaren defizit historiko-demokratikoa pairatzeaz gain, arazo hori areagotu egin zen terrorismoaren aurkako borrokaren testuinguruan; salbuespenekoak omen ziren neurriak betirako txertatuz. Horri gehitu beharko genizkioke mozal legearen ondorioak.
Kontrol digitala. Gobernuak ziurtatu digunez, COVID-19az kutsatutako pertsonen jarraipenerako aplikazioek bildutako datuak izengabetu egingo dira lehenik, eta ondoren suntsitu. Hala ere, nahikoa da zaintza birtualari buruz hitz egiten duen Edward Snowdenen memorien parte bat irakurtzea, inork ezin duela horrelakorik bermatu ohartzeko. Are gehiago, teknologiaren oraintsuko historiari begiratzeak erakusten du krisialdian sartzen diren gailu askeak ez direla ia inoiz desagertzen: eskala handian, eta estatuaren egiapean hedatzen badira, jarraipen aplikazioak finkatu egingo dira, eta oso zaila izango da herritar guztiengana hedatzea eragoztea. Nahikoa da DNAren bidezko identifikazioan pentsatzea. Frantzian 1990eko hamarkadaren amaieran ezarri zen, sexu krimen batzuen aurkako erreakzio gisa, eta garai hartako ministroek zioten maila altuko kriminaletara mugatuta egongo zela beti. Gaur egun, Frantzian, manifestazio batean norbait atxilotzen dutenean, DNAren bidezko identifikazioa ia automatikoa da. Are gehiago, agian nahikoa izango litzateke oinarrizko puntu bati buruz hausnartzea: ez dugu ideiarik ere zenbat iraungo duen gertaera pandemiko honek, murgildurik gaudelarik martxoaren hasieratik; Sei hilabete? Hiru urte? Gehiago?
Krisiaren shockaren ostean, pandemiaren ondoko shock ekonomikoa etorriko da, eta hartu beharreko erabaki politikoek gizateriaren etorkizuna jokatuko den laborategi soziala osatuko dute. Gizarte militarizatua, non errazagoa izango litzatekeen kontrol soziala, errepresioa eta arrazakeria ezartzea. Gizarte tekno-digital autoritarioa, Txinan eta Asiako beste herrialde batzuetan ezarritako zaintza eta kontrolera hurbilduko gaituena.
Krisi honetan erabilitako diskurtso belikoaren kasuan, gure kaleen militarizazioa eta okupazio poliziala justifikatzeko balio die; baita zer gizarte eta sistema ekonomiko eta politiko mota eraiki behar dugun ezkutatzeko eta ukatzeko ere. Edo modu sinpleagoan esanda: koronabirusaren aurkako gerra diskurtsoak, iraganeko politika neoliberalak ezkutatzeaz gain, etorkizunean gizarte militarizatuago eta polizialago bat utz diezaguke, non alarma egoerak, de facto, etenda dituen eskubide zibilak berreskuratzea ez baita erraza izango. Eta ikusiko dugu zer gertatzen den autogobernu esparruan.
Askatasunaren oinarri materialak. Liberalismo klasikoak askatasuna du oinarri, batez ere, demokrazia parlamentarioaren elementu formaletan: antolatzeko askatasuna, adierazpen eta zirkulazio askatasuna eta abar. Horiek guztiak oso elementu garrantzitsuak dira, eta ezker eraldatzaileak bereak egin behar ditu, askatasunari buruz duen ikuspegia edo ideia zabalagoa izan arren. Adibidez, ez dagoela askatasunik gizakiak bere oinarrizko beharrak ase ezin dituenean. Ez da indartsuenaren askatasuna darwinismo sozialaren abiaburua, beste biekin, berdintasunarekin eta anaitasunarekin, hirukoan elkartutako printzipioa baizik. Horietako bat galtzeak (komunismo autoritarioarekin adibidez) gainerakoa desorekatzen du, eta zapalkuntza faktore bihurtzen da.
Oinarrizko errenta ezkerreko jarreretatik defendatzen dugunok (errenta ongizate estatuko gainerako mekanismoetatik bereizten duten bertsio neoliberalak badaude ere), bizitzea merezi duen bizitzak anitza izan behar duelako ideia partekatzen dugu, era guztietako aktibitateak bere baitan jasoko dituena (formazioa, norberaren eta ingurukoen zaintza, ordaindutako lana, aisialdia, parte hartze zibiko-politikoa); kudeaketa autonomoa eta askatzailea duena.
Kapitalismoaren dinamika hutsalari kontra egin nahian mundu modernora iritsi diren tradizio emantzipatzaile gehienak bat etorri dira segurtasun sozioekonomikoaren, negoziazio ahalmenaren eta askatasunaren arteko loturaren garrantzia adieraztean, bizi garen munduko esferen osaera benetan kolektiboa eta demokratikoa lortzeko. Horregatik guztiagatik, oinarrizko errenta, beste hainbat gailu publiko komunekin batera —osasuna, hezkuntza, etxebizitza, zainketak, energia, garraioa, ura, kultura eta abar—, ez da soilik pobreziari eta bazterketari aurre egiteko mekanismo bat, baina baita askatasun efektiboaren irismen soziala zabaltzekoa ere.
Ekoizle aske eta berdinen elkartze sistema errepublikanorantz. Mota horretako proiektu politikoak abian jartzearen ondorioz, zer ekoizpen eremu sor daitezke? Galdera horrek ez du erantzun bakar eta unibokorik onartzen, baina borroka politikoari buruzko hausnarketa bultzatzen du; benetan aukeratutako lan modu eta inguruneen arabera. Lan merkatuei dagokienez, bi dira baldintzarik gabeko baliabideei, hala nola oinarrizko errentari, egotz dakizkiokeen ahalmenak. Lehenik eta behin, oinarrizko errenta bezalako baldintzarik gabeko baliabideek soldatapeko lanetik askatzea ahalbidetu behar dute, lan horrek jabetzarik gabe hartzen duen izaera askea kontuan hartuta. Izan ere, oinarrizko errentak ez du behartzen lan indarra desmerkantilizatzera —dibortziatzeko eskubideak dibortziatzera behartzen ez duen bezala—, baina erraztu egiten du, baldin eta lan merkatuetan aurkitzen ditugun baldintzak desegokiak badira; edo, besterik gabe, gure lan indarra merkatu eremutik kanpo uztea aukeratu badugu, arrazoi etiko-politikoengatik, agian. Horregatik, Erik Olin Wright soziologo marxistak «proiektu sozialista» gisa aurkeztu zuen oinarrizko errenta, lan merkatuetatik irteteko atea eskaintzeko gai zena, eta, aldi berean, kooperatibismoaren logikei lotutako proiektuak eta ekoizpen inguruneak aktibatzeko palanka gisa jardungo zuena.
