Greba digitala: Ipuina isildu, ipuina entzun dadin.
Euskal kulturgintzako arlo anitzetako artistek greba digitala deitu dute apirilaren 21 eta 22rako Gehiago irakurri…
Ipuin kontaketa Joxemari Carrerekin
“Munduko ipuinik txarrenak, gaizki kontatuak” Joxemari Carrere Ipuin Kontalariaren emanaldia. Gehiago irakurri…
Sortzaileak (Joxemari Carrere)
Azken aldian ezker eskuin agertzen ari dira sortzaileen gaineko iritziak eta ekimenak. Bazen garaia pentsatuko du askok, arrazoi osoz. Sortzaileak eta artistak kulturaren oinarri garrantzitsuenetakoak dira, euren lanik gabe ez baitago ezer, ez dago ez literaturarik, ez antzerkirik, ez arterik, ezta musikarik ere. Kulturaren ekosistemaren barnean, ordea, sortzaileak eta artistak dira euren lana prekarietate izugarrienean garatzen dutenak. Ez dugu orain hitz egingo sormen lana garatu eta erakutsi ahal izateko espazioen beharraz eta hauen baldintzen gainean. Ez gara mintzatuko kulturari, orokorrean eta sortzaileei bereziki, hedabideetan eskaintzen dieten espazioez. Ezta ere kultur programazio eta espazio publikoetan inexistentziara kondenatutakoak direnei buruz. Ez ditugu aipatuko diru zein bestelako laguntzak jasotzeko dauden zailtasun burokratikoak. Horiek guztiek, jakina, arrunt baldintzatzen dituzte sortzaile eta artisten lan ekoizpenak. Hainbeste baldintzatu ezen, uste baino gehiagotan, ez dira egiten nahi diren lanak, merkatuak agintzen dituenak baizik; sortzailearen sormen askatasuna ezbairik gabe baldintzatuz, sormen lanak merkantzia hutsa bihurtuz; kultur eskaintza aske, anitza eta kritikoa baldintzatuz; herri batek beharko lukeen kultur kritiko, aurrerakoi eta berritzailea bazter bidera igorriz.
Euskal ondare kulturalaz (Josu Estarrona)
Pertsonak erdigunean jarriz politika egiteko moduaz hitz egiten dugu sarritan, ez, ordea, politika erdigunean jarriz pertsonok egiten dugunaz. Nire bizitzako momentu honetan esaten didate politikoa naizela; eta nik erantzun militante politikoa naizela legebiltzarrean, eta, jakina, pertsona beste edozeren gainetik. Eta politikagintzan, bizitzako esparru gehienetan bezala, aurrean dituzun pertsonak erabakigarriak izaten dira beste elementu batzuen gainetik, kasu batzuetan alderdi politiko baten sigla eta ideologia beraren gainetik ere. Pertsonala politikoa da, eta politikoa pertsonala, eta, agerikoa badirudi ere, ideologia eta kultura politiko ezberdinen ordezkarien artean egunero lan egin eta negoziatzerakoan oso presente izan beharreko kontua da, milaka pertsona ordezkatzeak dakarren arduragatik eta are gehiago akordioa akordioagatik bilatzen den garai hauetan.
Hizkuntza indigenen urtea (Maria del Rio)
Urteko lehen eguneko berri nagusiak berdintsuak izan ohi dira. Lehenengo jaiotza edo lehendakariaren urte amaierako mezua izaten dira, salbuespenik gabe, errepikatzen diren albisteak. Aurten, aldiz, iragargarriaz gain, kontuan hartzeko gertakizuna izan zen: Bolsonarok Brasilgo presidente kargua hartu zuen. Ez zuen denbora galdu, eta egun horretan bertan, hartutako neurrien artean, indigenen eskubideak mehatxatzen dituen dekretua onartu zuen. Ostera, egun berean, baina 25 urte lehenago, EZLN mundu zabalera atera zen. Behingoz Mexikoko –eta bide batez Amerikako– indigenen errealitatea ezagutarazi zen. Urtea ireki duten bi gertaera horiek lagungarriak dira 2019a kokatzeko, Hizkuntza Indigenen Nazioarteko Urtea.
Estarrona “Lotsagarria da arinkeriarekin jokatzea eta Euskal Herriko museo etnografiko onenetariko bat, Artziniegakoa, hiltzen uztea”
“Artziniegako Museo Etnografikoaren kasua paradigmatikoa da. Urteetan erreferente nagusienetariko bat bilakatu da euskal etnografia alorrean, baina atzodanik itxita dago instituzioak hiltzen uzten ari direlako. Artziniegako Museoak ezin hobeto erakusten du zein den instituzioen politika kulturala: Guggenheim efektuak itsututa, horixe da lehenesten duten eredua, kultura herrikoia, gertukoa, mespretxatu egiten duten bitartean. Artziniegako Museoaren itxierak ez gaitu, tamalez, ustekabean harrapatu; ondo genekien zer nolako arazo ekonomikoak dituen eta horregatik pasa den astean legez besteko proposamena aurkeztu genuen Legebiltzarrean egoera konpontzeko asmoz”.
Alternatibako kide Josu Estarronak azaldu bezala, EH Bilduk ekimena hartu du Jaurlaritzak Artziniegako Museoaren biziraupena berma dezan bertako Udal eta Arabako Aldundiarekin batera. Zehazki, Lakuari eskatu dio, lehenik eta behin, 40.000 euro erabil ditzala aurten museoaren jarduna finantzatzeko eta, bigarrenik, finantziazio bide egonkorrak ziurtatu ditzala Udal eta Aldundiarekin elkarlanean.
EH Bilduko legebiltzarkideak gogora ekarri du pasa den ekainean talde parlamentario guztiek, aho batez, Artziniegako Museo Etnografikoaren balioa eta ibilbidea goraipatu zutela. Are gehiago, adostu zuten museo etnografikoen sare bat sortzea eta udal eta aldundiekiko lankidetza indartzea finantziazio publikoa ziurtatzeko, museo horien arazo ekonomikoak behin betiko konpontzeko. “Hori guztia duela sei hilabete adostu genuen, baina gaur Artziniegako Museoa itxita dago. Ulertezina da EAJren arduragabekeria, lotsagarria da arinkeria horrekin jokatzea eta Euskal Herriko museo etnografiko onenetariko bat hiltzen uztea; ez dugu ulertzen zer nolako interesak izan ditzakeen EAJk museo horrek Artziniegarako, Aiaralderako eta, oro har, Araba eta Euskal Herri osorako duen garrantzia kontuan hartuta”.
Euskaldunon Egunkariaren itxieraren 15. urteurrena
Espainiako Auzitegi Nazionaleko Juan del Olmo epailearen aginduz, 2003ko Otsailaren 20an Guardia Zibilak Euskaldunon Egunkaria itxi zuen. Administrazio kontseiluko kideak eta egunkariko zuzendaria atxilotuak eta torturak izan ziren. Gertaera tamalgarri horren hamabost urteurrena gogora ekartzeko, Andoaingo Martin Ugalde Kultur Gunean ekitaldi xumea ospatu zen atzo. Alternatibako ordezkaritza batek, euskal kulturaren eta politikaren ordezkari andanarekin batera, ekitaldian parte hartu zuten.
Martxelo Otamendik, orduko Egunkariaren zuzendaria eta egungo BERRIArena, ekitaldia aurkeztu zuen, egun haiek gogoan. Lander Garrok zuzendutako bideo baten ostean, Iñaki Uriak, orduko Kontseilari ordezkariak, atxilotua, torturatua eta urte t’erdi kartzelan eman zuenak, egitasmo hark euskal kulturarentzat izan zuen garrantzia azpimarratu zuen. Anarik kanta bat abestu ostean, Egunkariako lehendakariak, Juan Mari Torrealdaik eta Berria taldeko lehendakariak, Beatriz Zabalondok, amaiera eman zitzaion ekitaldiari, katea ez zutela eten aldarrikatuz, izan ere euskal kulturarentzat erronka liluragarria izan zen Euskaldunon Egunkariak BERRIA egunkariarekin izan zuen segidan.
Alternatibak itxiera egun hura ekarri nahi du gogora ere eta salatu halako eraso bortitza eta izan zituen ondorio humanoak; baina era berean zoriondu BERRIA, prentsa euskalduna egunero gure kioskoetan jaso ahal izateko aukera ematen digun egunakaria.
Teoria grisa da; bizitza, berriz, berdea eta dizdiratsua
Joxe Iriarte, Bikila
Goetheren hitzak erabiliko ditu Leninek bere alderdikideak konbentzitzeko iraultzak ez direla gauzatzen teori jakin bati estu-estu atxikirik, baizik eta giza taldeen norabideari kasu eginez. Marxismo ortodoxoaren iritzian, historiaren aro, epe edo atal jakin batera (batez ere indar produktiboen aldetik) heldu edo mamitu arte ezinezkoa zen beste aro berri batera jauzi egitera. Horren arabera, Errusiako gizarte atzeratu erdi feudalari zegokion hurrengo etapa kapitalismoarena zen, eta horregatik iraultzaileek (boltxebikeek ere) bertako burgesia liberal demokratikoari lagundu behar zioten monarkia ustela ordezkatuz, modu ahalik eta aurreratuenean.
Gerra erauntziak amildu zuen monarkia. Behin-behineko gobernu liberal-burgesa ere gerraren zurrunbiloan harrapatuta geratu zen eta alderdi boltxebikeko Komite Zentraleko buruzagi gehienek izugarrizko duda-mudak izan zituzten bere jarrera finkatzeko. Alabaina, Leninek 1917. urteko apirilean “Finlandia” geltokira ongi etorria ematera etorritako herritarren aurrean, argi eta garbi azaldu zuen, errusiar inperioko langile, nekazari eta armadako soldaduek eskatzen zuten “ogia eta bakea” ez zela gobernu liberalaren eskutik etorriko, egoeraren nagusi ziren sobieten eskutik baizik. Botere guztia sobietei! Aldarriak gizarte sozialistari ateak irekitzen zizkion.
MENDE MOTZA
John Reed idazle eta kazetari amerikarrak idatzitako Mundua aztoratu zuten hamar egunak irakurri besterik ez dago Urriko Iraultza benetako iraultza soziala izan zela ulertzeko. Giza mugimendu “telurikoa”. Neguko Jauregiaren asaltoa Peterburg-eko Sobietek erabaki zuten eta boltxebikeak antolatu militarki. Aldiz, ortodoxiaren ikuspuntutik baldintzak askoz egokiagoak zituen Alemanian, SPDk (Alderdi sozialdemokrata) iraultza soziala nahi ez eta monarkia ordezkatzera mugatuko zen. Are, Iraultza Soziala aldarrikatzen zuten guztiak (Rola Luxenburgo erail zuten) menderatzeko militarrak erabili zituen. Beraz, Kontra Iraultza Alemanian sozialdemokraziaren gidaritzapean zegoen; Errusian, berriz, Iraultza Sozialista boltxebikeen gidaritzapean. Eta Iraultza horrek markatu zuen hein handi batean XX. mendea. Eri Hobsbawm-ek Mende motza izendatu zuena, 1917tik 1991era arte iraun zuelako.
Dena den, batean eta bestean, urte latzak igaro behar izan zituzten. Alemanian, potentzia irabazleek ezarritako zigorrek gizarte osoa ito zuten. Ia hogei urtez gatazka sozial odoltsuen ondoren, azkenean, anabasaren erdian sorturiko alderdi nazional sozialistak garaitu zen eta komunista eta sozialdemokratak birrinduko zituen, ia diferentziarik egin gabe. Ezin ahaztu nazien gainbehera Stalingradon hasi zela Armada Gorriaren kuraiaren eraginez.
Sobiet Batasunean, berriz, kosta hala kosta Boltxebikeek eutsi ahal zioten botereari. Izan ere, boltxebikeek uste eta desio zuten iraultza internazionala ez zen gauzatu eta Iraultza Sobietarra (berez unibertsala izan beharko lukeena) isolatua eta setiatua geratu zen, “herri edo eremu mugatu bateko sozialismoa” bihurtuz. Guardia Zuriek berrantolatu ziren kanpoko indarren laguntzaz (ingelesen, frantsesen laguntzaz…) guda zibil luze eta odoltsuari bide emanez, non Armada Gorria garaile aterako zen baina ez, nola nahi.
BORONDATEA OINARRI
Marx-ek zion baldintza jakin batzuen baitan kokatzen dela gizakion askatasun gosea. Zenbateraino mugatzen du gizakia baldintza objektiboak eta zenbateko indarra du borondateak muga horiek gainditzeko?
Borondateak, Europan zehar zebilen komunismoaren mamua, hezur mamizkoa bihurtuko zuen estreinakoan. Kapitalismoa ez zen garaiezina. Lehenengo aldiz historian zehar Iraultza proletarioaren garaipena suertatu zen. Errusiar inperioa izaera nazional jakin bati uko eginda sobietar federazio bilakatu zen; eta bertako nazio guztiek estreinako aldiz beren buruaren jabe izateko aukera izan zuten, autodeterminazioaren doktrina praktikoaren eraginez. Langileria produkzio indarren jabe bihurtu zen; emakumeek lehenengo aldiz aintzakotzat hartuak izan ziren eta zenbait eskubideen jabe; gazteriak batez ere, sexu askatasuna aldarrikatu zuen; askatasunak mila aurpegi irudikatu zituen; mundu guztiko langileria Sobiet Batasunari jarri zen begira, anarkistak ere bai.
Baldintzen zama ez zen nola nahikoa, jakina. “Lasterra amaitu da, sua moteldu. Ispiritu burges-koxkorrak kerua botatzen du” ohartarazten du Maiakoskik. Handik gutxira Eseninek bezala, bere buruaz beste egingo zuen, eta berarekin poeta belaunaldi oso bat galduko zen.
Ordurako, Iraultzari su eta hauspo eman zion langileria iraultzailea fisikoki birrindua zegoen. Gerra-komunismoak ez zuen iraun urte asko, baina bere eragin kaltegarria, ordea, bai. Kronstad-eko sarraskia. Milioika nekazari gosez eta izurritez hilak; gizarteak oro har gorriak eta bi jasan behar izan zuen; errepresioa mugatua eta etsaiari zuzendua behar zena endemiko eta orokor bihurtu. Ezkerreko oposizioa partidutik kanporatua; baita Trostkiren aldekoak ere. Ondoren Moskuko Epaiketak, gulaga, estalinismoa, hitz batez. “Helburuak eta bideak, lotuta daudenez gero, elkarrekin aldarazten dira; norabide berriak helburu berriak erakusten baitu” zioskun poetak. Partiduak ordezkatu zuen langileria, Komite zentralak partidua eta komite zentrala Idazkari nagusiak. Saturnok bere seme-alabak irentsi zituen.
Azkenez, gizarte utopikotik baino distopikotik hurbilago. Marxek irudikaturiko gizarte “desalienatu”aren ikuspegitik Sobiet Batasunean buruturiko iraultza porrota itzala izan zen, horretan ez dago zalantzarik. Baina Alemanian sozialdemokraziak iraultzari ateak itxi zizkionean ireki zion bidea nazismoari. Ez da aitzakia. Batean eta bestean, ez zegoen ezer idatzita aldez aurretik. Izan zitekeena eta izan zenaren artean historia luzea eta gatazkatsua dago, zeinean bariante asko eta konplexuak tartekatzen diren aldez aurretik jakin ezin direnak.
IRAULTZA SOBIETARRA ETA LITERATURA
Frantziako iraultzak edo amerikarrak bezala, Iraultza Sobietarrak ere izugarrizko eragina izan zuen literaturaren arloan, orriotan ezin aztertu dezakedana. Horregatik zertzelada partzial eta xume batzuk besterik ez.
Iraultza horren abiapuntua literaturan Maxim Gorkiren Ama dugu. Autokraziaren erresuma bidegabean, gazte iraultzaile baten amaren bilakaera harrigarri bezain hunkigarria bere sakrifizioaz gizarte paradigma bihurtuko zena maisuki kontatua. Autorea, Leninen begikoa, Stalinek ere loriatua erregimenaren mesederako, baina azkenean Sobiet Batasuna deitoratu zuena. Maximo Gorkik Iraultzarekin izan zuen maitasun-gorroto istorioa ere oso aproposa da literaturen begietatik irakurrita.
Ni gai banintz, Leninen azken hatsaz idatziko nuke. Gaixo, eri, baina ez itsu, jabetzen hasia zen gauzak ez zihoazela bide onetik. Errusiar “txobinismoa” oso presente zegoela estatuko aparatuan beste nazioen kalterako; aparatxiak hezitako gaztedi komunista berria burokrata akritikoak zirela eta txeka jaun eta jabe. Damu, egoera horrekiko zuen erantzukizunaz barkamenak eskatzen dio munduko langileriari eta Stalinen izaerari buruzko kritika latza egiten du. Alferrik, ordea. Ikonoa bilakatua baina jada isolatua, Stalinen sikarioen menpe; bere azken idatzietan azaltzen den etsipen gordina islatu nahiko nuke. Nahi izatea ez da nahikoa.
Eta Trostki-ri buruz? Ezbairik gabe, iraultzaren bigarren izarra, Stalini itzala egin lekiokeen bakarra. Zorionez, Eduardo Padura kubatarrak idatziriko El hombre que amaba a los perros ( Zakurrak maite zituen gizona) ematen digu horretarako aukera bikaina. Zein eder eta maisuki deskribatzen du “Armada Gorriaren” sortzailearen destino tragikoa (Profeta Armatua, Desarmatua eta Erbesteratua, Isaac Deustcher-en esanetan) Espainiako gerra zibilarekin kateatzen baitu, Jose Mercader bere hiltzailearen bitartez. Alemania galduta Espainiar iraultzan ikusten zuen Trotskik Stalini eta bide batez faxismoari aurre egiteko azken aukera. Larrutik ordaindu zuten bere jarraitzaile edo lagunek (Stalinek POUM desegitea agindu zuenean) berak ere bai, PSUCeko militantearen pioletak kazkezurra zulatu zionean.
Katalunian borrokatutako Orwel idazleak Matxinada landetxean, irudikatu zuen: abereak Iraultza Sobietarren bilakaera tragikoa irudi bihurtuz; eta 1984 izenburuko obran estalinismoa eta nazismoarekin hibrido distopikoa ekarri zuen gogora. Ordurako Iraultza Sobietikoa oso ondo ezagutzen zuen Victor Sergek idatzia zuen Tuláyev auzia, non argi eta garbi azaltzen ziren estalinismoaren barne mekanismoak.
Alabaina, ezin ahaztu iraultzak lehen urteetan ahalegin betea egin zuela literatura garatzeko. Askatasun osoa izan zuten era guztiko idazle eta irakurleek. Futuristek esate baterako Maiakoski izan zuten ikur nagusia baina, ez bakarra. Satirikoek ere askatasun osoz xaxakatzen zituzten burokrata berriak. Yuri Oleshak Inbidia izenburuko nobelan erregimena zirikatzen da modu oso finez. Proletkultur mugimenduari buruz, esaterako, eztabaida sutsuak kaleratu ziren, baita boltxebikeen buruzagien artean ere.
Alabaina, sormenaren eta askatasunaren aroa ez zuen iraun; pixkanaka, eta 1928an dekretuz, literatura, propagandaren agindupean ezarri zen. Nikolái Ostrovskik-en Horrela gogortu zen altzairua liburua arrakastatsua dugu eredu. Sobietar gizaki berriaren apologia gordina da, ondo idatzia baina inozoa eta sinetsitasun gutxikoa. Kontrakoek edo kritikoek ere idatzi zituzten liburu bikain asko. Iraultzarekin ados baina apologiatik urrun dugu Isaac Babelen Zalditeria Gorria, horrek ez zion libratu Stalinen biktima izatetik, edo Dimitri Furmanofen Tchapayef, gerrillari boltxebikearen bizitzan oinarrituriko nobela. Ezin ahaztu Mijaíl Shólojov Nobel Sariaren irabazlea (batez ere Don barea liburuari esker ezaguna ). Erregimenak aintzakotzat zuen internazionalki ospea ematen ziolako.
Iraultza zirikatzen (Basili Grosmanen Bizitza eta destinoa) edo arbuiatzen zutenek ere obra bikainak burutu zituzten. Hala Mijail Bulgákov-en Guardia Zuria nola Boris Pastenaken Zhivago doktorea. Eta nola ez, Alexander Solzhenitsyn Egun bat Ivan Denisovichen bizitzan.
Hegats-en argitaratua
Bilbao Bizkaia Museoak-eko Komunikazio lanpostua esleitzeko prozesua bertan behera uzteari uko egin diote EAJk eta PSOEk, iruzur zantzu handiak egon arren
“Frogak ditugu neurrira egindako prozesua izan dela. Hori ez da batere justua eskaintzara aurkeztu diren beste 126 pertsonekin”, esan du Alternatibako kide eta EH Bildu Bilboko zinegotzi Alba Fatuartek.
EH Bilduk oso mozio zuzena eraman du gaurko Osoko Bilkurara: Euskal Museoan komunikazio teknikaria aukeratzeko egindako prozesua errepikatzea. Iruzur zantzu handiak egon arren EAJk eta PSOEk prozesu errepikatzearen kontra bozkatu dute. Bilbao Bizkaia Museoak erakundeko komunikazio arloko pertsonal teknikoa kontratatzeko prozesuari buruz informa jasotzeko asmoz, EHBildu udal taldeak eskatuta, urriaren 5ean egindako agerraldian, hainbat gabezia azaleratu ziren, bai Bilbao Bizkaia Museoak erakundeko Administrazio Kontseiluak onartutako oinarriei dagokionez, zein Campo Ochandiano enpresak burututako aukeraketa prozesuari dagokionez ere.
Honen aurrean, eta kontuan izanda Bilbao Bizkaia Museoak sektore publikoan kokatzen dela, – menpekoak diren bi Administrazio Publikoek, hau da, Bilboko Udaleko Kultura eta Hezkuntza Sailak eta Bizkaiko Foru Aldundiko Kultura Sailak, parte-hartze bera dute horietan-, EHBildu Udal taldeak eskatzen du aukeraketa prozesu hau errepikatu dadin, administrazio publikoan ezartzen diren irizpide berdinekin, publizitate, berdintasun, konkurrentzia, gardentasun eta diskriminazio eza bermatuz.
Bilbao Bizkaia Museoko komunikazio-teknikaria aukeratzeko prozesuan gardentasun eza salatu du Fatuartek
EH Bilduk Nekane Alonso Kultura zinegotziaren agerraldia eskatu du azalpenak eman ditzan Bilboko Bilbao Bizkaia Museoko komunikazio teknikaria aukeratzeko prozesuaren inguruan. Bilboko Erreprodukzio Museoa eta Bilboko Euskal Museoa barnebiltzen dituen erakundea, hain zuzen ere.
Lan eskaintza prentsan argitaratu zuen, ekainean, Campo Ochandiano enpresak, zein erakunderentzat zela zehaztu gabe. “Bilbon dagoen izaera publikoko erakunde kulturala” zela bakarrik zehazten zen. Azken asteetan, EH Bilduk jakin ahal izan du Bilbao Bizkaia Museoak erakunderako zela; Bilboko Udalaren eta Bizkaiko Aldundiaren Kultura sailen menpe dagoen erakundearentzat, hain zuzen ere.
Alba Fatuarte Alternatibako kide eta koalizioko zinegotziak azpimarratu du “lanposturako eskakizunen artean komunikazio arloko unibertsitate titulazioa eskatzen dela ikusentzunezko komunikazio master batekin batera, nahiz eta ohikoena izan masterra meritotzat hartzea soilik. Era berean, lanposturako beharrezko euskara ezagutza eskatzen da, nahiz eta horrelako postuetarako erakunde publikoek C1 edo EGA eskatu”. Azkenik, “erakusketen komunikazioa eskarmentua” eskatzen da. Ohikoena izaten da antzeko lanpostuetan zenbait urtetako eskarmentua izatea.
Fatuartek salatu du deigarria dela “publikoki ez azaltzea zein erakundetarako den lan-eskaintza, euskara maila edo beharrezko esperientzia ez zehaztea eta bai azpimarratzea master zehatz bat behar dela. Elementu horiek argi uzten dute aukeraketa ez dela berme guztiekin egiten ari, erakunde publiko batean beharrezkoak diren diskriminazioa eza eta gardentasuna bermatuz”.
Agerraldi eskaera
Hori dela eta, EH Bilduk azalpenak eskatu zizkion Udaleko kultura arduradunari abuztuaren hasieran. Gaur egun, oraindik, informazio hori ez da eman. Beraz, EH Bilduk Nekane Alonso Kultura zinegotziaren agerraldia eskatu du hautatze-prozesu horren inguruko azalpenak eman ditzan.