Gure kide Joxe Iriarte ‘Bikila’ren eta Emilio Lopez Adan ‘Beltza’ren arteko solasaldia BERRIAn, biek plazaratu berri dituzten liburuen inguruan arituz. Bi lanek ez dute elkarren antz handirik, baina bi-biek ikuspegi kritikoz jorratzen dute borroka armatuaren eta indarkeriaren auzia.
Joxe Iriarte Bikilaren eta Emilio Lopez Adanen ibilbideetan badaude desberdintasun ugari, baina antzekotasun batzuk ere aise suma daitezke. Biek hasi zuten beren jardun politikoa ETA erakundean, frankismoaren garaian; biek utzi zuten erakundea, ETA-VI.aren sorrerarekin Bikilak (1970) eta Langile Frontearen irteerarekin Lopez Adanek (1974); desberdintasunak desberdintasun, biak kokatu dira ezker iraultzailearen esparru zabalean, eta trantsizio politikoaren ostean biak izan ziren kritiko ETAren jarduerarekin.
Orain ere patuak batu ditu Iriarte eta Lopez Adan, bi-biek liburu bana aurkeztu berri dutelako, eta, aldeak alde, gai bertsuaz dihardutelako: Borroka armatuaren historia Euskadin. 1967-2011 izeneko lan mardulean, Euskal Herrian aritu diren erakunde armatuen jarduera aztertu du Lopez Adanek, xehe eta zehatz; Eman Zesarri Zesarrena liburuan, berriz, zenbait gogoeta bildu ditu Bikilak, horietako batzuk lehenago iritzi artikulu moduan argitaratuak, betiere bortxa politikoaren auziaren inguruan.
BERRIAk egile biak bildu ditu Andoaingo bere egoitzan (Gipuzkoa); puntua emanda, biek ala biek begiratu diote Euskal Herriko azken hamarkadetako historia hurbilari.
Ibilbide pertsonala
JOXE IRIARTE, ‘BIKILA’: Gu politikan ETAren bidez sartu ginen, eta horrek ni asko markatu nau, bi zentzutan: alde batetik, argi neukan nire borroka ez zela bakarrik frankismoaren kontrakoa, sistema oso baten kontra baizik; ez nintzen antifrankista soila, antikapitalista eta iraultzailea nintzen. Ideia horretan garrantzi handia izan zuen ETAn jarduteak. Beste aldetik, ETAn bizia arriskatzen zenuen, eta horrek ere markatzen zaitu. Beharbada, bizitza osorako militante izatea hari zor diot neurri batean.
EMILIO LOPEZ ADAN, ‘BELTZA’: Bikilak esandakoak eta nik bizi izandakoak oso antzekoak dira. Ni oinarrizko kide gisa sartu nintzen ETAn; nik orduan onartzen nuen indarkeria politiko askatzailearen zilegitasuna, eta gaur egun ere onartzen dut; beti onartu dut. Eta hasiera-hasieratik arreta handia eman nien bi konturi: eduki etikoari eta egokitasun estrategikoari.
V. Batzarraren ondoren, 1967-68an, ardura handiak hartu nituen ETAn, eta Biltzar Nagusiak Biltzar Ttipirako hautatu ninduen. Hasiera-hasieratik topatu genuen problema militarra: adar militarra bazegoen, baina V. Batzarrean antolakuntza ponentzia garrantzitsu bat onartu zen, eta hor argi adierazten zen adar militarrak kontrol politikoaren pean egon behar zuela, estrategia politiko-militarra zela, eta helburu politikoek zutela lehentasuna. Militarismoa baztertzeko bide bat hautatu zen.
ETAtik joan nintzen bi arrazoirengatik: alde batetik, argi genuen ETA ez zela bilakatuko langileriaren alderdia, eta, beste aldetik, militarismoaren auzia zegoen. Praktikan, fronte guztiak, langileena barne, bilakatzen ziren Fronte Militarraren laguntzaile. Nik beti eutsi diot horri; militarismoari kritika, bai; baina borroka armatua praktikatzen duen jendeari, solidaritatea errepresioaren kontra.
Etikaren auzia
LOPEZ ADAN: Indarkeria ezin da nolanahi praktikatu. Ez da zilegizkoa esatea sistema zapaltzailea indarkeriaren oinarrian dagoenez eta haren kontra borrokatu beste biderik utzi ez duenez hari egotzi behar zaizkiola gertatutako katastrofe guztiak, ez; egiten duenak egiten du, eta bere erantzukizun pertsonala du.
Hortik datoz mugak: errugabeak errespetatu behar direla, herri xehea ezin dela indarkeriaren helburu izan, jendearen eskubideak errespetatu behar direla, baita etsaien haragian ere, eta abar. Etikak ez badizkio mugak jartzen jarduera iraultzaileari, zerbait ez dabil ondo.
IRIARTE: Nire hasierako desadostasunak, etikaren arlokoak baino gehiago, taktika eta estrategiaren arlokoak izan ziren. Gu garai hartan ez geunden ados borroka armatuarekin borroka molde gisa, baina argi geneukan ETA frankismoaren kontra borrokatzen zela, eta herriak ere halako gailentasun bat ikusten zion ETAren jarduerari: ETAk indar errepresiboak kolpatzen zituen, eta frankismoak, berriz, herri osoa. 80ko eta 90eko hamarkadetan sortu ziren arazoak, bonba autoak, helburu zibilak eta horrelakoak agertu zirenean.
Helburuak eta horiek lortzeko bideak ezin dira desberdindu. Munduan barrena ere ikusi ditugu Sendero Luminoso, Pol Pot eta bestelako esperientziak: bidegabekerian, bihotz gogortasunean eta herria aintzat ez hartzean oinarritzen diren estrategiek, boterera iritsiz gero, bere horretan jarraitzen dute. Boterea lortzeko justifikatu diren bidegabekeriak gero beste aitzakia batekin justifikatuko dira.
ETAren porrot nagusia ez da izan poliziala; porrota etorri zen herriaren barruan zeukan gailentasun morala galdu zenean, herria hasi zenean pentsatzen ETAren eta Estatuaren artean ez zegoela diferentziarik, edo are gehiago, ETAren ekintzak okerragoak zirela, Estatuak torturak eta gerra zikina ezkutuan egiten zituelako.
Hipercor
LOPEZ ADAN: Ez dago inongo dudarik Hipercor helburu zibila dela. Alperrik da esatea kapital frantsesekoa dela edo oligarkiaren jabegokoa: auzo proletario batean jende arrunta biltzen den leku batean bonba auto bat jartzen bada, hor helburua zibila da. Gakoa da jakitea zergatik egin duten hori iraultza egiteko eta askatasuna lortzeko helburua zutenek, zergatik une zehatz batean batzuek erabakitzen duten helburu militarren zerrenda zabaltzea.
IRIARTE: Espainiako Estatuan, LCRk, MCrekin batera, Herri Batasunaren aldeko kanpaina egiten zuen Europako hauteskundeetan, eta LKIkook bultzatzen genuen hori. Hipercorren hildako asko Santa Coloma de Gramenetekoak ziren (Katalunia); han HBren aldeko boto pilo bat lortu ziren, besteak beste LCRren lanari esker, eta Hipercor gertatu ostean herritarrak gure jendearengana joaten ziren kontu eske. Atentatu hark erakutsi zuen ETAk zer ikuspegi pobrea zeukan bere aliatuen inguruan: elkartasuna eskatu internazionalismoaren izenean, eta gero sekulako zartakoa eman muturrean. Terriblea izan zen.
Erabaki estrategikoak
LOPEZ ADAN: Nire ustez, azalpena 1985ean izandako aldaketa da. 1983an PSOE boterera iritsi zen, trantsizioa amaitu zen, eta iraultza egiteko esperantzak pikutara joan ziren. Eta ETAk erabaki zuen iraultzarik egongo ez zen arren negoziatzeko aukera bazegoela: estatua belaunikarazi, KAS alternatiba onar dezan. Helburu nagusia ez da herriari laguntzea edo babestea, etsaia menderatzea baizik. Horretarako, presioa areagotu egin behar da. Eta 1985ean erabaki zen presioa areagotzea. Nola? ETA-Guardia Zibila eskema horretatik ateraz, ekintzak hedatuz, Madrilera eta Bartzelonara adibidez, eta helburuak ere zabalduz bonba autoekin. Hor dago, nire ustez, oker etiko eta estrategiko guztien oinarria.
Horrelako ekintza batean nahi gabeko biktimak suertatzen direnean, autokritika egiten da. Baina gero berriro gertatzen bada, eta behin eta berriro, horrek erakusten du jokamolde hori integratu dela estrategian eta praktikan.
Lizarra-Garazi
LOPEZ ADAN: «To, azkenean konturatu dituk», pentsatu genuen askok Lizarra-Garazi iritsi zenean. Baina, diotenez, [ETAren] Exekutiboan erdiak zeuden alde eta erdiak kontra. Eta hori hautsi zenean, ezker abertzalean jende gehienak uste zuen hori bide okerra zela.
2001etik aurrera gertatu zen guztia izan da zerbait tragikoa denontzat. Gure seme-alabak eta bilobak, behar iraultzaile batek bultzatuta, ETAn sartzen ziren, eta Andaluziako PPko zinegotzi bat garbitzera bidaltzen zituzten. Tristea eta gogorra zen. Zortea bazuten eta hiltzen ez bazituzten, atxilotu, torturatu eta espetxera bidaltzen zituzten bizi guztirako. Kartzelan gelditzen diren presoetatik, asko dira horrelako gazte nobleak. Hor erantzukizun politiko oso handia dago.
Zergatik gertatu zen hori? Nire erantzuna da ETA erakunde autozentratu bat izan zela; beraiek eta beraien lagunek esandakoa baino ez zuten aintzat hartzen.
IRIARTE: Gauzak ez dira zuriak edo beltzak, baina uste dut datuek argiro erakusten zutela ETAren jarduera kaltegarria zela. Lizarra-Garaziren garaian Euskal Herritarrok sortu zen, eta hauteskundeetan sekulako emaitzak lortu zituen; su etena apurtu, eta behera egin zuen. Miguel Angel Blancoren hilketaren ostean, PPk bazterreko indar izateari utzi, eta bigarren indarra bilakatu zen. ETAren ekintza bakoitzarekin atzera egiten genuen, eta, gelditzen zenean, aurrera; galdera da nola zen posible hori ez ikustea. Cui prodest?, hau da, «nori egiten dio mesede?», galdetu zuen Txillardegik iritzi artikulu gogoangarri batean. Eta, azkenean, ezker abertzalea bera izan zen ETAri esan ziona: «honaino iritsi gara».
ETA desagertu osteko bide berriaz bakoitzak bere iritzia izango du, baina nik, behintzat, ez dut damurik. Argi daukat ETA amaitu behar zela eta bide berriari ekin behar zitzaiola.
Indarkeriari buruzko diskurtso ofiziala
IRIARTE: Konstituzionalistek esaten dute demokrazia gailendu dela terrorismoaren aurrean. Ni ez nago ados horrekin, nire ustez Espainiako Estatua ez delako guztiz demokratikoa, ez baitu herrien autodeterminazio eskubidea onartzen, eta ETAren kontrako borroka horretan askatasun demokratikoak galtzaile atera direlako, ezarritako murrizketa guztiekin, Alderdien Legearekin, torturekin eta abarrekin.
LOPEZ ADAN: Gauden egoera honetan, ikaragarria da ikustea nola alderdi baten egoitzan egindako pintaketa «indarkeria terrorista» bilakatu duten. Indarkeriaren inguruko diskurtso ofizialean beti nabarmentzen dute haien kontrako indarkeria guztiak txarrak direla, baina bigarren partea azaltzea falta izaten zaie: beraiek dutela indarkeriaren monopolioa nahi duten bezala erabiltzeko. Eta biak lotuta daude.
IRIARTE: Adibidez, gorroto delituaren kontzeptuaren erabateko perbertsioa egiten du EAJk. Jende zaurgarria babesteko pentsaturiko zerbait boterean sendo daudenak ari dira erabiltzen protesta egiten dutenen kontra.
