Nola egin? (Maria del Rio)
Politikariez kexatzeko ohitura eta politika instituzionala zalantzan jartzeko tentazioa erabat ulergarriak dira; bereziki, ustelkeria, ate birakariak, Gehiago irakurri…
Mikel (Joxe Mari Carrrere)
Denbora dago jokoan/ Esazu. Esazu/ Unibertsoa istorioz osatuta dago, ez atomoz”. Muriel Rubeyser olerkari feministak idatzi zuen olerki hau, geroago Eduardo Galeanok berera ekarri zuena. “Txoritxo batek esan dit pertsonak ez gaudela atomoz eginak, istorioz baizik”. Eta biek ere arrazoi. Izan ere, pertsona bakoitza unibertso bat gara, eta unibertsoa bezala, diote, etengabe zabaltzen ari gara; hasierako Leherketa Handiaren ostean. Badira diotenak, unibertso bat baino unibertso desberdinak daudela, Multibertsoa. Eta badira diotenak ere zabaltze hori halako batean gelditu eginen dela eta unibertsoa inplosionatzen hasiko dela, hasierako egoerara itzuli arte; eta ondoren berriro lehertu, sortze eta agortze mugimendu eternalarekin.
Eta ez ote gara hori pertsonak ere? Istorioz osatzen joaten gara, handitzen, zabaltzen; une batean, berriz, gure baitan biltzen gara, istorioetan pilatzen gara. Halako batean, ordea, istorioak berriro askatzen hasten dira, beste
batzuen ahotan. Orduan, oroimena bihurtzen gara. Eta kontatzen gaituenaren unibertsoa gara eta hor diraugu. Besteen hitzetan gara.
Kontatzen dugunean gure eta norbaiten unibertsoa zabaltzen dugu. Kontakizunek egiten gaituzte pertsona, izana ematen digute, alde batetik bestera mugitzen gaituzte eta besteekin lotzen. Mikel Martin laguna joan zaigu, baina bere oroimenak gure istorioetan bizirik iraungo du kontatzen jarraitzen dugun artean. Isilik egotea ez da aukera bat, Mikelek esango zukeen bezala. Eta unibertsoa bihurtuko da gure unibertsoan.
GARAn publikatua
Borrokaren arima eta gorputza
“Zeren esperoan dago/ gure Herria?/ nondik etorriko zaio/argi berria? Nola kenduko zaio lepotik uztarria?/ Noiz onartu behar du etorkizun gorria?” Arestiren olerkia Oskorrik musikatua hamaika aldiz abestuko zuen Mikel gure burkideak. Gustukoa zuelako abestea, gustukoa Aresti, gustukoa Oskorri, baina batez ere, gustukoa zuelako eta amets egiten zuelako Euskal Herriarentzat zein munduarentzat etorkizun gorri eta koloretsua. Mikel Martin Conde joan zaigu eta Alternatibako kideok krak bat sentitu dugu.
Gazterik hasi zen militantzia komunistan EMKn, gero etorri ziren ZUTIK, Gorripidea eta Alternatiba; baina izena aldatu arren militantziaren izanaren koherentzia mantendu zuen azken hatsa arte. Mundu hobeago baten alde, injustizia guztien kontra; munduan diren askatasun borroka guztiekin bat eginez; euskalduntze bidean; presoak gogoan; faxismoa borrokatuz; LGTBI borrokaren arima eta gorputza, hori guztia zen Mikel. Ez zuen ulertzen bizitza gorria ez bazen. Gorria elkartasunaren kolorea, askatasunarena, elkar zaintzarena, mundu justu batena.
Alternatiban krak bat sentitu dugu gure burkidearen galerarekin eta egin diezaiogun omenaldirik sutsuena eta maiteena berak altxatzen zituen bandera guztiak airean mantendu. Askatasun haizean. Mikel Martin Conde gure kamarada zen eta ez dugu ahaztuko.
Egun batean
eztu inork
ezer erosiko;
egun batean
ezta merkatuetan
sagarrik
salduko.
Egunen batean
guztiok
izanen gara
zoriontsuak. (G. Aresti)
Euskal Herrian, 2023ko martxoaren 3an
Alternatibako Koordinakunde Nazionala
Langile publikoak (Maria del Rio)
Osasun sistema publikoaren aldeko manifestazio jendetsuak egin dira EAEko hiriburuetan. Sindikatu, langile, gizarte-mugimendu eta herritarrok Osakidetzaren desegitea salatu dugu. Horren aurrean, Sagardui sailburuak esan du ez dagoela arazorik lan-baldintzekin, ezta diru faltarik, osasun arloko profesionalen falta baizik. Madrilgo Gobernuaren erabakiari soilik leporatu dio egoera, prestakuntza-plazak murriztu zituelako. Argudio eskasa: osasun publikoko arazoek ez diete medikuei bakarrik eragiten, arloko profesional guztiei baizik. Berez, giza baliabideen kudeaketa txarra administrazio publiko osoaren arazoa da. Beste eremuetan ere gertatzen da, hezkuntzan edo gizarte-zerbitzuetan. EAEk Europako behin-behineko kontratuen tasarik altuena, 40%, izatearen «ohorea» du. 60.000 pertsona, tartean 28.000 osasun-langile eta 15.000 irakasle.
Ez da ohikoa funtzionarioak defendatzea, nagitasun eta eraginkortasun ezaren irudia baitaramate. Askotan, aurreiritzi hori duten lan-egonkortasunari zor zaio, lan-merkatuan nagusitzen den prekaritatearen aurrean. Baina datuek zalantzan jartzen dute ustezko egonkortasun hori, eta galde daiteke irudi txar hori, okerra izateaz gain, zenbateraino den interesatua eta sektore publikoari ospea kentzeko ez ote den, gutxi batzuei mesede egiten dien eta gehienei kalte egiten dien pribatizazioan eta erregulazioaren desegitean aurrera egiten jarraitzeko. Posible al da zerbitzu publiko onak izatea lan-baldintzak prekarioak direnean? Onuragarria al da pazienteentzat anbulategira joaten diren bakoitzean beren osasun-egoera profesional desberdin bati azaldu behar izatea? Logikoa al da haurrek irakasle desberdinak izatea hiru hilean behin?
Funtzio publikoa urteetan zuzendu dutenek erantzukizuna dute honetan, eta ezin da esan hau ustekabean datorrenik: administrazioetako plantillak zahartuta daude, eta 80ko hamarkadan sartu zirenak erretiroa hartzear daude. Arduradun politikoek ezin dute aitzakiak bilatzen jarraitu; zerbitzu publikoekiko benetako konpromisoa eskatu behar dugu, funtsezkoak baitira justizia soziala eta ongizatea bermatzeko.
GARA/NAIZen publikatua
Zuriketa morearekin ez du balio (Alba Fatuarte)
Duela gutxi, aukera izan dut Bilboko Udalbatzarrean emakumeen parte-hartze politikoari buruzko eztabaida bat izateko, sozietate publikoetako administrazio kontseiluetan emakumeen eta gizonen ordezkaritza orekatua lortzeko proposamen baten harira; eta esan beharra daukat penaz ikusi dudala ze gutxi aurreratu dugun Bilboko Udalean emakumeen eta botere-guneen arteko harremanaren inguruko hausnarketan.
Kasu batzuetan, atzerapausoak ere eman ditugula egiaztatu nuen, eskumako ordezkarien aldetik adierazpen transfoboak ez baitziren falta izan, “emakumeon ezabatzea” eta beste hainbat argudio zeken erabilita. Benetan kezkagarria da euren eskubideak eta existentzia bera aldarrikatzen duten pertsonen aurrean sortzen ari den erreakzio pozointsua. Baina, gutxi horien gorroto diskurtsoaz gain, oro har, badirudi gehienak ez direla gai izan parte-hartzearen ikuspegi formal eta zurrunetik ateratzeko eta, horrela, eztabaida kuoten eta meritokraziaren eremura mugatzen da.
Betiko tranpa da: legeak aspaldi behartzen du ordezkaritza orekatua betetzera, baina helburua ez da lortzen, legeak berak dituen mugengatik. Eta honen aurrean bi jarrera hartu daitezke. Bata, konformismoa, eta bestea gauzak aldatu nahi izatea, Davisen hitzetan, “gu ez baikaude hemen aldatu ezin daitezkeen gauzak onartzeko, baizik eta onartu ezin ditzakegun gauzak aldatzeko”.
Eta gauzak aldatzeko lehen baldintza geure buruari iruzur egiteari uztean datza. Horren ordez, has gaitezen emakumeon parte-hartzea sustatzeko baldintza errealak sortzen dituzten eredu eraginkorrak bultzatzen. Has gaitezen, beraz, gobernantza feminista praktikan jartzen eta botereen zein erantzukizunen birbanaketa sakon bat ahalbidetzen duten prozesuak martxan jartzen. Eta akaso, “has gaitezen” baino, “jarrai dezagun” esan beharko nuke. Izan ere, gobernantza feminista ez da eslogan hutsa; eremu askotan jada abian dagoen prozesu eraldatzailea baizik.
Izan ere, gobernantza feminista gauzak beste modu batean egiten diren bakoitzean, egunero, eraikitzen dugu, etxe barruan zein kanpoan: norbanakoaren gainetik, lan kolektiboari balioa eta ikusgarritasuna ematen diogunean; gizonek botereari uko egiteko mantentzen dituzten erresistentziei modu bateratuan aurre egiten diegunean; botere-guneetan zaintza ardurak eta denborak aintzat hartzen ditugunean; lidergoan diharduten emakumeen eragina mugatzen dituzten estereotipoak deseraikitzen ditugunean; inposatzen zaigun “iruzurtiaren sindromeari” aurre egiten diogunean; edota erabakiak hartzerakoan, eredu bertikal eta inposatzaileen gainetik, horizontaltasuna eta zeharlerrotasuna lehenesten ditugunean. Horietan guztietan, urratsak eginez eraikitzen dugu, pausoz pauso, gobernantza feministaren eredua, ez bakarrik emakumeen onerako, gizarte osoaren demokratizazioan sakontzeko baizik.
Martxoaren 8an atarian gaudela, baina, gai izan beharko ginateke, teoriatik harago, gobernantza feministaren eredua adibide zehatzetan irudikatzeko. Izan ere, mugimendu feministak kaleak hartuko ditu, bestek beste, neurri zehatzak eskatzeko, eta erakundeetatik erantzunak ematea dagokigu, kaleetan eskatzen dena defendatuz, konpromiso zehatzak, errealistak eta egingarriak hartuz, eta emakumeen bizitzetan benetako eragina izango duten prozesuak abian jarriz.
Eta Bilbo batean, zertan gauzatuko litzateke konpromiso hau? Ba hasteko, mugimendu feministak aspaldi utzi zuen Emakumeen Kontseilu delakoa eraldatuz eta indarberrituz, politika publikoetan eragin zuzena izateko espazio bihurtuz, eragileekin etengabeko lankidetza oinarri hartuta. Edota Emakumeen Etxea eta Jabekuntza Eskola sortzeko prozesua abian jarriz, baina ez edozein modutan, baizik eta mugimendu feministari espazioa eta erabakitzeko eskubidea aitortuz, botere banaketa mekanismoak ezarriz eta balio politiko eta eraldatzaileko espazioa sortuz.
Tamalez, PNV eta PSEren udal gobernuak betiko parte-hartze eredu mugatu eta hutsalari eusten dio eta oraindik ere ez da gai izan argitzeko ea Emakumeen Etxea gauzatzeko asmoa duen ala ez. Baina ez dakitena zera da, jada ez dela nahikoa izango espedientea betetzea edota aitzakiak jartzea. Egun gutxi barru kaleak berriz ere hartuko dituen mugimendu feministaren indar eraldatzaileak ez baitu zuriketa morerik onartzen.
BILBO URIOLAn publikatua
Kanpismoa eta antiinperialismoa (Joxe Iriarte “Bikila”)
Zenbait euskal eragilek NATOren aurkako manifestazioa deitu dute inperialismoari aurre egiteko asmoz. Mezu horrekin ados. Alabaina, guztiz harritzen nau ez dutela ezer esaten Errusiaren inbasioari buruz, ezta Ukrainako herriak bere burua defendatzeko eskubideaz. Zer nolako antiinperialismoa da hori?
Aldiz, Gerrari ez! plataformak argi eta garbi dio: «Arbuiatu egiten dugu Ukrainako gerra. Errusiaren erasoaren eta NATOren espantsionismoaren aurka», bai eta LABeko nazioarte arloko ordezkari batek ere argi eta garbi adierazi duenean: «Errusiak Ukraina inbaditzea eta erasotzea justifikaezina da».
Ez da gaur goizekoa geopolitika arloan kanpismoa deritzona, gerra hotzean sortu zena, eta mundu osoko ezkerrak bere egin zuena (sozialdemokratak Mendebaldeekin eta komunistak Ekialdeekin). Eremu honetako salbuespena izan zen, urtetan Sobietar Batasunari men egin ondoren, Espainiako Alderdi Komunistak eta Italiakoak kritikatu zutela Varsoviako Itunaren tankeek Txekoslovakiako udaberria zapaldu zutenean. Partidu komunista gehienek, zoritxarrez, horien artean Fidel Castrorenak, defendatu eta babestu egin zuten inbasioa. Eta horrekin zapuztu egin zuten giza aurpegia izango zuen sozialismoa sortzeko aukera bakarra.
Bigarren salbuespena, bi bloke horietatik aldendutako estatu desberdinen artean osatutako «Ez lerrokatuen mugimendua» izan zen, zeinen artean paper oso garrantzitsua jokatu zuen Tito Jugoslaviako presidentea izandakoak; halaber, militante internazionalistek osatutako hala-moduzko hirugarren eremua.
Lerratze horrek iraganean bere logika izan arren (manikeoa, Sobietar Batasuna ez baitzen jada sozialista Marxek eta Engelsek uste zuten arabera, gaur Txina ez den bezala), gaur egun aberrazio bat da Errusia, zalantzarik gabe, herrialde kapitalista bat delako, zeinaren buruzagia, Putin, antikomunista deklaratua den, Lenin eta boltxebikeak etengabe gorrotatzen dituena errusiar inperio preziatua suntsitzeagatik.
Putin-zale horiek, nolabait («kanpo zaleen» oinordekoek deritzogunak) uste dute joan den mendeko 70eko hamarkadan gaudela oraindik, eta horrek egoera triste honetara garamatza, non munduko ezkerraren zati batek AEBei aurre egiten dien edonori laguntzen dion (izan Putinen Errusia, izan Baxar al-Assaden Siria edo Ortegatarren Nikaragua), batez ere Errusiari, nolabait, uste duelako gaurko Errusia Sobietar Batasunarekin, eta komunismoarekin ordezkatzen dutena geopolitika alorrean. Siriako oposizioak ergelen antiinperialismotzat jo zuen jarrera hori. Izan ere, gure etsaien (NATO) etsaiak (Errusia eta Txina) ez dira nahitaez gure lagunak.
Zoritxarreko inperialismoaren aurkako joera manikeo honek, abstraktua izatez gain, Mendebaldea ez den edozein aktore inperialistatzat hartzeari uko egiten dio. Beraz, beraientzat Errusia ez da inperio bat. Eta, suposatzen da, Txina ere ez.
Ni, berriz, ados nago Raul Zibechirekin, dioenean, hegemonia alorrean, estatuen arteko konfliktoak sarritan estaltzen dituela zapalduen borrokak (uigurren borroka Txinaren aurka, edo Kurduena gaitzestea AEBen laguntza izan zutelako).
Sergio Rodriguez Lascano zapatistak ezkerrean geopolitikak hartu duen garrantzia salatzen du, eta ni ados nago berarekin, hauxe dioenean:
«Gerra batek eztanda egiten duen bakoitzean, bere justifikazioa bilatzen duen ideologia justifikaezina justifikatzen saiatzen da. 1914an, Europa osoko sozialdemokraziak, bakoitzak gatazkan zuen posiziotik, argudio geopolitikoak erabili zituen. Sozialdemokrazia alemanak Europa askatu nahi zuen, eta bereziki errusiar herria, Romanov satrapetako urkamendietatik. Beste aldeak Europa mehatxu alemaniar militaristatik askatu nahi zuen. Gerraren aurka zeudenak internazionalista eskukada bat ziren. Geroago III. Internazionala sortuko zutenak. Engainuak gutxi iraun zuen, Marneko bi guduetan (500.000 hildako baino gehiago) gerraren eta analisi geopolitikoen ilusioak lurperatuta geratu ziren».
Uste dut une egokia dela mundu honetako ezkertiar orok geopolitika beste modu batera ikusteko. Abiapuntu egokia izango litzateke gure herrialdetik kanpo izaten diren gertaerak aztertzean joera geopolitikoa baztertzea. Maizegi, ezkerreko analisietan soilik NATOk edo Putinek (Txinak ere) dute protagonismoa, baina ukatu egiten dute Ukrainan (edo gatazkan murgilduta dauden herrietan) bizi diren milioika pertsonei bere interesen alde egiteko eskubidea eta protagonismoa. Gogoratu behar dugu pertsona horiek gure gisakoak direla. Gehienak emakume eta gizon langileak dira, eguneroko kezka asko partekatzen dituztenak gurekin eta gure jarrerak formulatzeko garaian kontuan hartzea merezi dutenak. Eta herri bezala beren burua autodeterminatzeko eskubidea dutela geopolitikaren joko maltzurraren gainetik eta azpitik.
Geopolitikarako abiapuntu eta helmuga gisa duen azterketa beti da goiko analisi bat, estatuen, haien klase menderatzaileen eta hertsatzeko aparatu militarren eremuan abiatzen eta geratzen den analisi bat. Mundua taula bat da eta Monopolya balitz bezala aztertzen da indar korrelazioa. Nor ez da inoiz agertzen? Jendea, gizakiak ez dira inoiz agertzen estatistika gisa baino, alboko kalteen kutxatila hegian kokatuta.
Beraz: mobilizatu gaitezen gerraren aurka, baina gerra bultzagile konkretuak salatuz, eta, batez ere, munduaren desmilitarizazioa eta desnuklearizazioa bultzatuz.
Gai honi buruzko nazioarteko kanpaina etengabea egon beharko litzateke. Ekimen mota honen adibide bat 50 Nobel saridunen diskurtsoa litzateke, munduko herrialde guztiek defentsa gastuak urtero %2 murriztea proposatu zutenak, NBEren ikuskaritzapean. Horrela, askatutako dirua bakerako eta gerren ondorioei erantzuteaz gain, urte batzuetan klima aldaketaren aurka eraginkortasunez borrokatzeko eta pandemiak gainditzeko erabil zitekeela kalkulatu zuten.
BERRIAn publikatua
Gobernantza feminista (Maria del Rio)
Duela gutxira arte, feminismo hitza gaitzesten zuten askok, are gehiago politika instituzionalaz aritzerakoan. Gizarte patriarkalek erakunde patriarkalak sortzen dituzte, eta feminismoak gizartearen zati handi batentzat zuen erradikalismoaren irudia saihesteko, politika feministez baino, berdintasun-politikez hitz egin behar zen. Nahiz eta atzerapausoak emateko saiakerak egon, gauzak aldatu egin dira azkenaldian eta, gaur egun, emakume eta gizon askok feministatzat dute euren burua.
Bilakaera horrek eragina izan du erakundeetan, eta gure inguruko euskal agintari askok aldarrikatzen dute euren politikak feministak direla. Horrela, hauteskunde-programak, ekitaldi publikoak eta erakundeen arteko komunikazio-kanpainak aztertuta, erraza da feminismoaren ekarpen kontzeptualekin topo egitea: zaintzak, parte-hartzea, ahalduntzea, lidergo berriak… Baina zein da hitz handi horien atzean dagoen errealitatea? Erantzuna nahi duenak, aski du berdintasun-politikei bideratutako aurrekontuak eta giza baliabideak aztertzea, eta gainerako politika publikoak lehentasun feministekin lerrokatuta dauden ala ez egiaztatzea.
Aurrera egiten jarraitzeko, beharrezkoa da zaintza-lanen prekarietatearekin amaitzea, mugimendu feministak autokudeatutako espazioez hornitzea, zerbitzu publikoak irauli eta publifikatzea, eta ikuspegi feminista alor eta programa guztietan egotea: mugikortasuneko politikak, ekonomikoak, urbanistikoak… Honek ikuspegi aldaketa dakar, arazoa emakumeengan jarri baino, egituran jartzen delako, sisteman. Dagoeneko ez dira “emakumeen gaiak”. Kontua da, horretarako, erakundeak eurak auzitan jartzeko ausardia behar dela. Kontua ez da soilik politika publikoen edukiari erreparatzea, beharrezkoa da ere erabakitzeko eta egiteko modu demokratikoagoak ezartzea, eta horretarako, ezinbestekoa da herritarron parte hartzea areagotzea. Berdintasunaren kalezuloek feminismoaren etorbideetara eraman behar gaituzte, emakumeok plaza publikoa bete dezagun.
GARAn publikatua