Ane Larrinaga eta Mila Amurrio > EHUko irakasleak (Berria egunkarian argitaratua)

Hauteskunde kanpainako burrunba apaldu da dagoeneko. Hautestontzietako emaitzek lehen orduetan harrotutako hautsak ere baretu dira, apurka-apurka. Orain politika egiteko garaia dela entzun dugu han eta hemen. Eta hauteskunde aurreko ikuskizunek edo hauteskunde osteko zenbatze-lanek gogoak lausotzen ez dituzten une honetan bestelako hausnarketa batzuk egiteko tenorea iritsi dela uste dugu.

Arrazoi desberdinengatik bada ere, Espainiako Parlamenturako azken hauteskundeak aldaketaren lelopean aurkeztu dira, bai Espainiako bai Hego Euskal Herriko iritzi publikoaren aurrean, eta, iragarri bezala, gauzatu egin da aldaketa hori. Izan ere, Espainian, krisi ekonomikoaren kudeaketa dela medio, alderdi popularrak alderdi sozialistaren tokia hartu du estatuko gobernuan. Euskal Herrian, berriz, ETAren jarduna amaituta, alderdien arteko berebiziko indar-berrantolaketa gertatu da, bereziki esparru abertzalean. Sakoneko aldaketak dira, zalantzarik ez, ziklo politiko jakinak itxi eta beste batzuk irekitzen dituztenak. Baina, fokua aldatuz gero, eta hauteskundeei lotutako beste alderdi batzuk argiztatuz, ohar gaitezke aldaketa horien ondoan badaudela iraun irauten duten inertziak gure esparru politiko honetan. Egiturazko erresistentziak adierazten dituztenak edozein aldaketaren aurrean. Indar politikoen dinamikan barne-barneraturik dauden sakoneko jarraibide, eredu eta arauak erakusten dituztenak. Gotorleku modura agertzen zaizkigunak, irmo, zurrun, iragazkaitz. Generoaren auziaz ari gara, jakina.

Zenbakiak beti izaten dira hotzak. Baina baita adierazgarriak ere beren biluztasunean. Hona hemen batzuk. Espainiako Kongresuan ez da aurreko legealdian baino emakumezko diputatu gehiago egongo: 124 emakume hautatu ziren 2008ko hauteskundeetan eta 124 emakume eseriko dira oraingo Parlamentuko aulkietan. Ez dira, hartara, parlamentarien %36ra ailegatzen. Horien ondoan, gizonezkoek ia bikoiztu egiten dute kopuru hori: 226 dira guztira. Kontuan hartuta, 2004ko hauteskundeetan ere 225 emakume diputatu zeudela, datu horiek adierazten dute, besteak beste, indarrean dagoen Berdintasunaren Legeak ez duela ez 2008ko ezta 2011ko hauteskundeetan ere emakumeen ordezkaritza handitzea lortu estatuan. Ordezkaritza horrek bere horretan jarraitzen du urteek aurrera egin ahala. Argi dago, bada, legeak parekotasuna agindu arren alderdi politikoek gizonezkoen esku uzten dituztela zerrendaburu-tokiak. Eta praktika hori modu nabarmenean ez ezik, modu erabatekoan betetzen da, inon idatzi barik dagoen lege bati erantzunez. Hala, 124 emakumezko diputatu horietatik, 39 besterik ez dira hautagai-zerrenden buru izan.

Norbaitek pentsa lezake gauza horiek Espainiako kontuak direla eta gure kultura politikoa bestelakoa dela. Haatik, Hego Euskal Herriko datuek egoera are larriagoa irudikatzen digute. Lau lurraldeetan aurkezturiko lau indar politiko nagusietatik (Amaiur, EAJ, PSE eta PP) lurralde bakar batean (Gipuzkoan) aurkeztu dituzte horietako bik emakumeak zerrendaburu gisa: EAJk eta Amaiurrek, hurrenez hurren. Gaur egungo Euskal Herriko 23 diputatuetatik 3 baino ez dira emakumezkoak (ordezkaritzaren %13), horietako bat Geroa Baiko ordezkaria. Bestalde, PPk eta PSEk ez dute emakume bat ere beraien diputatuen artean. EAJk bost diputatutatik bat dauka (%20) eta Amaiurrek zazpitik bat (%14,3). Ikusten denez, genero bazterketa ahalbidetzen duen idatzi gabeko arau horrek ezker/eskuin nahiz espainiar konstituzionalista/euskal nazionalista ohiko banaketa-ardatzak barnean hartzen dituen zeharkako ildo bat marrazten du, eta esparru ideologiko osora zabaltzen du defizit demokratikoa.

Emakumeek elite politikoetara heltzeko daukaten zailtasunaren berri adierazten diguten datu horiek, dena den, iceberg baten ageriko muturra direlakoan gaude. Izozmendiaren ezkutuko errealitatea gure ingurune sozialean emakumeen menderakuntza birsortzen duen ordena sinbolikoarekin lotuta dago. Ordena horren arabera, esparru publikoa eta pribatua marra zehatz batez banaturik agertzen zaizkigu gaur egun, oraindino, emakume eta gizonentzat. Ildo horretatik, emakumeak politikagintzan eta, oro har, esparru publikoko jardun-guneetan integratzen direnean, gizonezkoek ezarritako eredu kultural eta praktiketan aritu beharra daukate, haiek diseinatutako espazio- eta denbora-koordenatuetan. Ikerketek behin eta berriro erakusten digute, esaterako, nolako gain lana egin behar duten emakumeek gaur egungo politikan indarrean dagoen denboraren eraketara egokitzeko. Izan ere, politikagintzan nagusi den denboraren kudeaketa-eredua guztiz androzentrikoa da: denbora hori arautu barik dagoenez, ia erabateko dedikazioa eskatzen du eta ez dator bat emakume gehienek bizi duten familia eraketarekin. Hala, emakumeen ibilbide politikoa, bai oinarrizko politikagintza arruntean, bai kargu politikoen jardunean, gizonezkoena baino laburragoa eta zatituagoa dela ikusten dugu, eta, ondorioz, emakumezkoek gizonezkoek baino askoz ere sarriago uzten dutela bertan behera jarduera politikoa. Horregatik, politikagintzan aurrera egiten duten emakumeek, gizonezkoek ez bezala, familia bizitzari eta bizitza pribatuko beste atal batzuei uko eginez hartzen dute bide hori. Jarraitzen dutenek, gain-selekzioak ezaugarritutako egoera batean jarraitzen dute, zalantzarik gabe. Nolanahi ere, etxe eta familia-esparruetan dauzkaten ardurak (askotan ez-partekatuak) direla medio, zailtasunak izaten dituzte lidergo finkoak lantzeko, botere erabakietan ezinbestekoak diren harreman-sare ez-formaletan sartzeko, bilera formalen ostean jatetxe eta tabernetan sortzen diren gizonen arteko konplizitate-giroetan parte hartzeko, hitz batean, politikagintzan iraunkortasuna, igoera eta arrakasta bermatzen dituen harremanezko kapital eraginkorra jorratzeko.

Emakumeok ezagutzen ditugu aipaturiko datuen zergatiak. Badakigu egoera aldatzeko eta benetako parekotasuna lortzeko politikagintzan zein gainerako jardun publikoetan gizonezkoek ezarritako eredu kulturalak eta praktikak gainditu behar direla. Bistan da egiturazko aldaketa bat aldarrikatzen ari garela, eta, bide horretan, gizonen ahotsak eta egintzak entzun eta ikusi nahi ditugula. Aldaketa denona eta denon artekoa izan dadin.

Laura Gomez > Gipuzkoako Foru Aldundiko Berdintasun zuzendaria

Artikulu honen helburua da hausnarketa batera hurbil gaitezen, alegia, emakumeen aurkako indarkeria matxista birkontzeptualizatzen utzi behar diguten elementu batzuei buruzko hausnarketara, hartara ikusgai jar daitezen indarkeria horren gainean ikusezin dauden beste diskurtso eta beste egia batzuk. Ez dago horri guztiari buruzko azterketa sakon bat egiterik artikulu honetan, baina badira gai batzuk heltzeko modukoak, hala nola: indarkeria hori gertatzeko eta ugaltzeko bidea ematen duten egiturazko baldintzak; zatia eta osoa jakinaren gainean elkarrekin nahasteari uztea, hau da, indarkeria mota batzuk, larriak eta handiak izanda ere –tratu txarrak, esaterako–, emakumeen aurka dagoen indarkeria osoa edo ia osoa balitz bezala ulertzeari uztea; edota etengabe ikustaraztea emakumeak biktima gisa eta ez subjektu aktibo gisa, beren bizitzaren eta beren askapenaren protagonista modura.

Indarkeria birkontzeptualizatu behar horrek lehentasuna du. Izan ere, argi-itzalen joko horretan, itzalean gelditzen denak izateari uzten dio, eta errealitatearen zati argitua, berriz, egia bakar bihurtzen da; beraz, esku hartzeko xede den errealitate bakar bilakatzen da.

Hortaz, ikuspegi berri horrek berekin dakartzan erronkak bereganatzeak politika publikoetatik esku hartzeko beste elementu batzuk kontuan hartzera behartzen du, indarkeria horrekin amaituko badugu. Geroago, elementu horietako batzuk iradokitzera ausartzen gara.

Gure iritziz, emakumeen aurkako indarkeriari buruzko beste iruditeria eta beste kontaketa batzuk eraikitzeko, ezinbestekoa da:

1. Adieraztea, emakumeen aurkako indarkeria matxista, izatez, egiturazkoa dela, alegia, bere sustraiak sakon sartuak dauzkala honelako oinarri baten gainean eraikitako gizarte antolaketa batean: gizonek historikoki emakumeak zapaldu, esplotatu eta menderatu izana. Hori hala baldin bada, ezinezko gertatzen zaigu emakumeek erasoen biktima gisa pairatzen duten indarkeriaz hitz egin, eta ez hitz egin gizartearen egitura errotik matxistaz, azken batean, halako indarkeria motak gizarte horrek sortzen, birsortzen eta toleratzen baititu. Hau da, hitz egin al dezakegu inmigrazioaren dramaz, emakume etorkinak biktimizatuz, baina ez kritikatu atzerritartasun lege batzuk, hiritartasun osorako eskubideak jakinaren gainean ukatzen dituztenak, eta emakumeak are egoera zaurgarriago batean uzten dituztenak? Hitz egin al dezakegu emakumeen salerosketaz, mafiez, proxeneta sareez, baina ez sexuaren langileei beregaintasuna bermatzeko aukera eman liezaieketen eskubideez? Esan al dezakegu emakumeek orain lan merkatuan lan egitea ere badutela, baina ez hitz egin ea zeinek betetzen dituen hutsik utzitako leku horiek, eta etxeko langileentzat legeztatuak diren esplotazio baldintzez? Ez al dira, bada, egiturazko baldintza horiek guztiak, ezin hobeak, emakumeen aurkako indarkeria egon dadin eta batzuek horretan etengabe jardun dezaten?
    

2. Zabaltzea indarkeriaren askotariko agerpen ugariren gaineko begirada eta indarkeria gertatzen deneko guneak. Ikuspegi horretatik, emakumeen aurkako indarkeria zerbait gehiago da bikote harremanaren edo bikotekide ohien arteko harremanaren esparruko tratu txarrak eta sexu erasoak baino (horiek hartzen ditu aintzat genero indarkeriari buruzko Lege Organikoak). Indarkeria, gune publikoetan gertatzen den hori ere bada, “lerdokeria epel hori”, edo beldurraren sozializazioa, non naturaltzat jotzen baita emakumea, zenbait lekutan eta zenbait ordutan, “bizkartzainarekin” joan behar izatea, familiako gizon batekin ahal dela.

3. Zalantzan jartzea emakumea “biktima”, “ezgauza” eta “mendekoa” den irudi eraiki eta zabaldu hori. Irudi horrek, izan ere, hala eskatzen du, emakumeek jasaten duten indarkeria motei sinesgarritasuna emateko modu bakarra den aldetik. Virginia Despentesek ederki asko azaltzen du “Teoría King Kong” delakoan: ”Amorru bizian nago hazi nauen gizartearen aurka, ez baitit erakutsi gizon bat jipoitzen indarrez zangoak zabaltzen dizkidanean, eta esan baitit bortxaketa hain izugarria dela ezen ezin izango bainaiz inoiz osatu”. Gainera, adierazten du: “Bortxaketaren ondokoa: toleratzen den jarrera bakarra da indarkeria norberaren aurka bihurtzea, hogei kilo gizentzea, esaterako”. Onartzea, muturrean, emakume izatea arrisku faktore bat dela beti, etxean eta kalean; horrek ez gaitu biktima bihurtzen, defentsa aukerarik ez duen biktima. Gaiztoa da sistema hori, zeinak esaten baitu ez arbuiagarria dela erabat emakumeen aurkako indarkeria, baina ez baitu onartzen emakumeak indarkeria hori identifikatzea eta gutxiago beren burua defendatzea.

4. Hain fenomeno konplexu bat, gizarte antolakuntzako eredu baten ondorio dena, ezin da oinarritu, bakarrik, erantzun polizial, judizial eta asistentzialetan. Erantzunek kolektiboak izan behar dute, emakumeen batasuna eta gizarte antolakuntza errazteko modukoek; horrela, benetako aldaketa gerta daiteke emakumeen eta gizonen artean eta, ondorioz, gizarte antolakuntzan.
    

Ikuspegi horretatik, indarkeria matxistaren aurkako politika publikoak elementu hauei jarraikiz pentsatu, diseinatu eta abiarazi behar dira:

• Berdintasun erakundeek izan behar dute lidergoa, zeren eta haren kontra borrokatzeko modurik egokiena berdintasun politikak egitea baita, aldatuko dutenak gauzen egiturazko ordena eta, ondorioz, aldatuko dituztenak emakume eta gizonen arteko botere harremanak. Lidergo hori gainerako politika publikoekin estuki koordinatuta egin behar da –gizarte politikak, hezkuntza, hiri antolaketa, segurtasuna eta abar.

• Indarkeria matxistaren aurkako borroka benetako apustu politikoa izatea, lehen mailakoa. Ohituegi gaude konpromiso politikoak entzutera, azkenean, bihurtzen direnak miseriaren kudeaketa, hauteskunde koartada eta populismo zaharrenaren erakusle. Ez dago sinesgarritasun politikorik, ez bazaizkie ematen berdintasun politika publikoei –beraz, indarkeria matxistaren aurkako borrokari– baliabide ekonomiko eta giza baliabide nahikoak.

• Elkarrizketa politikoko guneak sortzea mugimendu feministarekin eta emakumeen elkarteekin, horri esker erakunde demokratikoagoak eraikiko baitira, ihes egingo diotenak gizarte aldaketetan tarteko diren subjektuak politikoki instrumentalizatzeko edozein tentaldiri, eta bereganatuko dutenak ez dela halakoa bakarka formulatzea “zein diren arazoak” eta “nola” horiei aurre egin. Ikuspegi horretatik begiratuta, behartuak daude emakumeen aurkako indarkeriari buruzko beste diskurtso eta beste kontaketa batzuetara irekitzera, agerian jarriz ez dagoela indarkeriari ikuspuntu formal eta legalista huts batetik heltzerik, eta behar dituela subjektu feministen sormena, jakintza eta kritika.

• Honelako politikak diseinatzea eta abiaraztea:

• Indarkeria matxistaren arloko sentsibilizazio eta prebentzio politika, helduko diena generoen eraikuntza sozio-kulturalari eta emakumeen aurkako indarkeriarekin duen loturari. Horiek horrela, indarkeria matxistaren genero irakurketak beste indarkeria batzuk ikusarazi beharko lituzke, hala nola, homofobia, transfobia eta lesbofobia, baita horiek desagerrarazteko politikak diseinatu ere.

• Emakumeei eskaintzen zaizkien laguntzaren eta esku-hartzearen hobekuntzari heltzen diotenak, honelako zerbitzuak eta baliabideak garatuz:

• Emakumeak ez biktimizatzeaz gain, haien banako nahiz taldeko ahalduntzerako aukera ematen dutenak, tresnez hornituz askotariko indarkeria matxistak identifikatzeko eta haiei aurre egiteko, eta aukera emango dutenak beste babes tresna eta gune batzuk sortzeko (salaketatik, urruntze agindutik eta abarretik harago), hala nola, laguntzako gizarte sareak, ahalduntze eskolak, emakumeen etxeak, etab.

• Malguak eta alderdi hauei egokitzeko modukoak: testuingurua, indarkeria matxisten aniztasuna, emakumeen aniztasuna (buruko gaixotasunak dituzten emakumeak, aniztasun funtzionala, etorkinak, gazteak, drogazaleak, eta abar).

• Deszentralizatuak, emakume guztientzat berdintasunezko erabilera bermatuko dutenak, alde batera utzita non bizi diren, arreta berezia jarriz landa inguruneko emakumeentzako zaintzari.