Jon Sarasua (Aretxabaleta, 1966) Lanki ikerketa zentroan ari da lanean. Mondragon Unibertsitateko Humanitate eta Hezkuntza Zientzien fakultatean du bere kokapena ikertegi horrek, eta bere egitekoa errrealitate kooperatiboa eta autoeraketa disziplina anitzetatik ikertzea da. Bagara izeneko egitasmoa da gaur egun Lankiren egiteko garrantzitsuenetako bat.
– Zer da Bagara?
– Herrigintza prozesu bat, Debagoiena bailarako gizarte eragile desberdinek sortua eta eskualdeari begira egina. Autoeraketa du ipar, bailarako gizarte aktiboa gehiago saretzea, eta jardun berriak sortzea. Lehengo martxoan egin genuen aurkezpena, Arrasaten, bailarako era askotako talde batzuk partaide zirela. Bedera-tziehun lagun inguratu ziren ekitaldira. Hala ere, poliki-poliki doan prozesu bat da.
– Zein dira helburuak?
– Helburuak baino gehiago, norabideak. «Oinarriparrak» deitu diegu. Batetik, euskaltasunetik biziko den bailara nahi dugu, horretan esperimentalak izan. Bestetik, autoeraketaren eskualdea izan nahi dugu, bai kooperatibagintzan eta bai beste alorretan. Iraunkortasuna dugu hirugarren iparra, desarrollismoaren garaia buka-tzera deitua dago, eta zentzu batean «pobreagoa» izango den gizarte bateranzko trantsizioa prestatzen hasi behar da. Elkartasuna da laugarren iparra, balore izpiritual eta politiko oinarrizko hori, herrigintzan oso gauza zehatzetan konkretatzen dena.
– Martxoan egin zen Bagara-ren aurkezpena, eta lantalde batzuk jada martxan daude.
– Hezkuntza eta kooperatibagintza arloa aparte utzita, sustapen arloan bederatzi esparrutan ari dira taldeak lanean. Euskalgintza; inmigrazioa; gazteen konpromisorako heziketa; kulturgintza; jubilazio aktiboa; nekazaritza; etxebizitza; kontsumoaren humanizazioa; eta iraunkortasuna. Esparru hauetako bakoitzetik proiektuak sortuko dira urte bukaerarako, gizarte antolatutik abiatutako proiektuak: enpresa txikiak, programak edota sareak. Dena dela, hau norabide bat da, lasaia. Dena ez da aterako, edo agian bikoitza. Eta ikusiko dugu alor bakoitzak zer ematen duen. Interesgarriena, hala ere, nire iritzian, guztien arteko konexioa da.
– Eta proiektu zehatzak jarri dira jadanik mahai gainean. Horietako bat inmigranteekin kooperatibaren bat sortzea, ala?
– Hori adibide posible bat da, beste hainbaten artean dagoena. Nolahai ere, inmigrazioaren gaia lantzen ari den herritar taldearen esku dago azkenean hori proiektu moduan planteatzea. Esparru bakoitzak ze gaitasun izango duen proiektuak planteatzeko, jendea biltzeko eta gero gauzatzeko, ikusiko da. Une honetan ez dugu inongo proiekturekin fijazio berezirik, pila bat daude ernetze bidean.
– Zer erakutsi dizute Brasilgo lurrik gabekoen mugimendukoek?
– Ikasketa handi xamarra sentitzen dut hor. Nekazari mugimendu bat da, eta aldi berean munduko mugimendu sozialik antolatuena, askoren ustez. Bizitza osoa berrantolatzera behartuta daude, eta arlo askotan dituzte ekarpenak. Adibidez, ospatzeari buruz zer ikasi handia izan dut handik.
– Gizarte honetako kontraesan handi bat: bere burua ezkertiartzat eta «jatortzat» duen jende askok kontsumo ohitura desegokiak ditu edota, areago, moden menpe bizi da.
– Ezker kultura mota batek jendea ohitu du ardura besteei, goikoei, kapitalismoari eta abar egoztera. Euskaldun progresistak, ordea, bere barnean dauka arazo nagusia, kontraesan intimoa. Norbere bizitza moldearen koherentziatik proposamen politiko globaletara badago hari bat. Hari hori da interesgarria gaur egun, gainerako gehiena diskurtsoa da. Kontsumo mailarena, adibidez, une honetan gako unibertsal bat da, eta ez dago tranparik: norberetik hasten da.
– Azpimarratu izan duzu gazteekin lan egin beharra dagoela, formazio soziopolitiko bat eman behar zaiela.
– Eman, edo beraiekin eraiki. Garai batean izan ziren hazitegi batzuk (Herri Gaztedi edo Joc bezalakoak) gaztaroko emankortasuna eta gauzak aldatzeko gogoa bideratzen lagundu zutenak, eta hortik hainbat gauza sortu zen. Gaur egungo belaunaldi gazteenak hezkuntza soziopolitiko eta ekintzaile bat eman dezaketen zirkuituetatik kanpo daude. Gauzak ilun ikusten dituzte, baina arrazoibideak eta ekintzak uztartzeko tresna ba-tzuk falta zaizkie. Hezi nahi dutenentzat espazio horiek antolatu nahiko genituzke.
– Kafe Antzokiaren ereduari buruz ere egin duzue gogoeta.
– Gai hori, egia esan, nahiko hasieran dago. Sorkuntza eta ospakuntzaren gune bat sortzea hor dago ideia moduan lantzeko, baina ez du zertan kafe antzoki bat izan, berpentsatu beharra dago. Galderak sortzen dituen gai bat da, momentuz.
– «Euskaraz eta kitto» bezalako esloganak gaitzesten dituzu.
– Tira, esan nahi nuen ez dela ideia ona helburuaren formulazioa potoloa izatea, eta benetan lortu dezakegunetik urrun egotea. Hori gertatu da aurreko belaunaldian ‘iraultza’ bezalako kontzeptuekin, eta bai Euskal Herri euskalduna lortzeko ideiarekin ere. Ametsak beharrezkoak dira, baina errealitetik hara egin daitekeen zubiak egingarria izan behar du. Euskaldunok hizkuntza komunitate minorizatu bat gara, gure lurraldean bertan minoritarioa, irekia eta komunitate moduan ahalmen-guneak eraikitzen asmatu behar dugu. Askotan gertatu da amets potoloetatik pasatzea amets ororen dimisiora, penduluan bezala. Amets bizigarriak behar ditugu.
– «Ikasmena» hitza entzun izan dizut. Zer da hori?
– Ikasteko ahalmena. Belaunaldi ba-tzuei ideologiak eman die ziurtasuna, beste batzuei erlijioak, eta gaur egun ideia progresistetan sentitzen gara eroso, aurrekoak ukatuz eta arazo berriak saihestuz. Eta behar ditugu erlijioa, ideologiak eta ideiak, baina askotan ikasteko prozesua blokeatzen du horrek. Gaur egun galderak aldatzen ari dira. Baina ez da erraza ikastera irekita egotea, desinstalatu egiten zaitu. Deserosoa da, adibidez, progresismotik desinstalatzea.
– Zure esaldi erradikal horietako bat: «Askatasuna eta berdintasuna totem batzuk dira».
– Ni ere totem horien kume naiz, horiek dira azken mendeetako narratiben ardatzak. Gaur egungo edozein argumentazio edo debate ideologiko azkenean honetara mugatzen da: bi hitz handi horiekiko atxekimendu handiagoa frogatzera. Garai bakoitzak ditu bere obsesioak. Ibili gaitezke ezabaidatzen gizon batek gabonetan amabirjinaren papera egiteko duen eskubideaz. Bitartean jendea gosez hiltzen ari da. Eta askatasuna bera ere, funtsezkoa da, baina ez al da hasten norbere lotura psikologikoak ezagutzetik? Berdinak zertan garen ere ikusi egin behar da. Uste dut etorkizunean ez ditugula obsesio berak izango.
